Hürrem Sultan ya da Hürrem Haseki Sultan (d. 1506 - ö. 1558) doğum adı:
Aleksandra Lisowska , Osmanlıca adı: خرم سلطان, Avrupa'da tanındığı ad:
Roxelana. Osmanlı padişahı I. Süleyman'ın eşi ve sonraki padişah II.
Selim'in annesidir. Bir Osmanlı padişahıyla nikâhla evlenmiş ilk kadın
olma ayrıcalığını taşır
Lehistan Krallığı'nın sınırları içerisinde bulunan Rohatyn'da doğdu. 14
yaşındayken Tatar akıncılar tarafından 1520 tarihinde Rohatyn'den
kaçırılmış, Kırım Hanı'nın himayesine girmiş ve daha sonra Osmanlı
sarayına sunulmuştur.
16. yüzyıl kaynaklarına göre kızlık ismi bilinmiyordu. Ama daha sonraki
kayıtlara göre mesela 19. yüzyılın Ukrayna'daki ilk kayıtlarına göre
Anastasia (Kısaca Nastia) Polonyalıların geleneğinde, Aleksandra
Lisowska olarak bilinir. Genelde Hürrem Sultan ya da Hürrem balsaq
sultan olarak bilinirdi; Avrupa dillerinde Roxolena, Roxolana,Roxelane,
Rossa, Ruziac, Türkçe'de Hürrem (Farsça kökenliخرم Khurram), neşeli olan
kişi ve (Arapçada Karima -كريمة) Soylu olan kişianlamına gelir.
Roxelana, onun gerçek ismi olmayabilir ama takma adı onun Ukraynalı
soyuna ait olan (Günümüze ait yaygın isim Ruslana) ve doğu slav ismi
olan, Roxolany ya da Roxelany, şimdiki Ukrayna halkında 15. yüzyıldan
sonra kullanılıyordu.
Hürrem Sultan, sarayda özel bir eğitim gördü. Güzelliği, zekası ve
becerisi ile padişahın dikkatini çekmeyi bildi. Harem kadınları ve saray
ileri gelenleri arasında da kendine yer edindi. Hürrem Sultan saraya
geldiğinde Kanuni'nin cariyelerinden biri olan Mahidevran Sultan'dan
Mustafa isimli bir oğlu vardı. Mustafa zamanla çok sevilen bir şehzade
haline geldi. Mustafa'nın Kanuni'den sonra padişah olmasına kesin
gözüyle bakılıyordu. Bu da Mahidevran Sultan'ın Valide Sultan olacağı
anlamına geliyordu. Oysa Hürrem Sultan her bakımdan Mahidevran Sultan'ın
önüne geçti.
Hürrem Sultan, Kanuni Sultan Süleyman'a bir kız, dört oğlan çocuğu
doğurdu. En büyük oğlu Mehmet Şehzade tahta çıkamadan öldürüldü. İkinci
oğlu Selim tahta çıktı. Diğer çocukları da Beyazıt ve Cihangir
Şehzadelerdir. Kızı Mihrimah Sultan'ı Vezir-i Azam Rüstem Paşa ile
evlendirerek Vezir-i Azam'la bir ittifak oluşturdu. Kanuni, yeniçeriler
tarafından çok sevilen oğlu Mustafa'yı kendisini tahttan indirmeyi
planladığı inancıyla öldürttü. Hürrem Sultan'ın Kanuni'yi bu kararda
etkilediği inancı yaygındır. Şehzade Mustafa'nın öldürülmesinden sonra
Mahidevran Sultan iyice gözden düştü. Yaşamının büyük bir bölümünü fakir
olarak oğlunun mezarının bulunduğu Bursa'da geçirdi. Ancak Hürrem
Sultan'ın ölümünden sonra Hürrem Sultan'ın oğlu padişah II. Selim
Mahidevran Sultan'a maaş bağlattı ve oğlu Mustafa'nın türbesini
yaptırttı.
Devlet yönetiminde etkili olan Hürrem Sultan, İran savaşını destekledi.
Ruslar ve Lehlerle barış içinde yaşanılmasını sağladı. Bu dönemde Ruslar
Kazan ve Astrahan Hanlıklarına hakim olup doğuya doğru yayılmaya
başladılar.
Hürrem Sultan 18 Nisan 1558 tarihinde eşi Kanuni Sultan Süleyman'dan 8
sene önce 52 yaşındayken öldü. Oğlu II. Selim'in tahta çıkışını
göremedi. Süleymaniye Camisi Külliyesi içinde kendisi için yaptırılan
türbeye gömüldü. Türbenin iç duvarları bir cennet bahçesini tasvir eden
İznik çinileriyle kaplıdır.
Hürrem Sultan İstanbul'da günümüzde onun adıyla anılan Haseki semtinde,
Mimar Sinan'a Haseki Külliyesini yaptırmıştır. 1538-1550 yılları
arasında inşaatı tamamlanan külliyenin içinde bir hamam, medrese ve
hastane bulunmaktadır. Günümüzde T.C. Sağlık Bakanlığı Haseki Eğitim ve
Araştırma Hastanesi olarak tanınan bu hastane Türkiye'de kesintisiz
hizmet vermekte olan en eski hastane olma özelliğini taşır.
Hürrem Sultan ayrıca Ayasofya Camii civarında yardıma muhtaç ve fakirlerin karnını doyurmak için bir mutfak yaptırtmıştır.
